Xhuzepe Garibaldi – simboli i Bashkimit të Italisë dhe shqiptarët Arjan Th. Kallço - Emilio Benvenuto

Pas gati dy javësh, fqinji ynë i përhershëm, Italia, pikërisht më datën 17 mars, do të festojë me madhështi një prej data më të rëndësishme të historisë së saj, 150 vjetorin e Bashkimit. Një datë që do të mbahet mend dhe do të kujtohet nga brezat, pasi ishte një prej akteve më sublime të një kombi që ka qënë për shekuj me rradhë drita e qytetërimit dhe busulla e orientimit për gjithë botën. Edhe sot ky shkëlqim duket qartë në gjithë trashëgiminë e gjerë kulturore që tashmë është e të gjithëve në sajë të statusit tepër të veçantë që ka Italia në Unesko. Mjafton të përmendim se pjesë e trashëgimisë botërore janë rreth 50% e kulturës italiane dhe që madhështore shfaqet në sytë e vizitorëve, dashamirësve të kulturës, studiuesve dhe të apasionuarve. Njëri prej njerëzve që shkroi një pjesë të historisë italiane dhe që u bë ideatori dhe promotori i bashkimit ishte gjenerali Xhuzepe Garibaldi. Në aktin e Bashkimit, faktoriarbëresh ishte një ndihmë e konsiderueshme për Garibaldin dhe pas fitores, akti i tij i parë, me një dekret të posaçëm, ishte rikthimi i ritit grek në ritet fetare në Siçili, Kalabri dhe më pas në Napoli, pas mohimit që ua kishte imponuar Kisha katolike. Midis ushtarakëve të tij në organizimin e 1000 luftëtarëve besnikë kishte dhe italo-shqiptarë. Një nga emrat më të njohur është Françesko Krispi që më vonë u bë edhe kryeministër i Italisë. Në komunitetin arbëresh kishte një kolegj tepër prestigjoz, Shën Dhimitri, ku kishin studiuar shumë shqiptarë, dy prej të cilëve martirë të Rilindjes, Axhezilao Milano dhe Mikele Moreli; të tjerë rekrutoheshin vullnetarë në ushtrinë e Garibaldit, duke u bërë dhe oficerë të tij. Në gjithë historinë garibaldine, marrëdhëniet me italo-shqiptarët kanë qënë tepër të përzemërta. Kur ky kolegj rrezikonte të mbyllej Garibaldi dekretoi një kontribut prej 60 mijë dukatësh në vit, njëkohëshisht i nxitit edhe për formimin e një katedre universitare për gjuhënshqipe. Fakte të tjera që lidhen me Garibaldin flasin edhe për fshatara të tëra italo-shqiptarësh përreth Palermos, të cilat e ndihmuan në shumë në rrugëtimin e tij, edhe për të shtënë në dorë Siçilinë dhe më pas Kalabrinë. Po të mos e kishte të qetë prapavijën, siguria i vinte nga besnikëria e popullsisë italo-shqiptare pro tij dhe fushatës së së tij, nuk do të kishte marshuar drejt Bazilikatës, Napolit dhe Puglias. Xhuzepe Garibaldi lindi në Nicë më 4 korrik 1807 dhe vdiq më 2 qershor 1882. Ishte general, patriot dhe udhëheqës Italian, i njohur edhe me emrin Heroi i dy botëve për veprimet ushtarake të kryera në Europë dhe Amerikën jugore. Është figura kryesore e Rilindjes dhe njëri prej personazheve historike italiane më të njohur në botë. Bashkë me figura të shquara të historisë italiane si Macinin, Viktor Emanuelin e II, kontin Kavur dhe Benson konsiderohen si baballarët e Atdheut. Pak histori rreth jetës së Garibaldit : 1821 regjistrohet marinar 1824 udhëtimi i parë nëMesdheun lindor 1834 merr pjesë në lëvizjet e Gjenovës 1835 mërgon nga Marseja drejt Amerikës jugore 1839 lufton me Rio Grande do Sul kundër Brazilit centralist 1839 njeh gruan e ardhshme Anita me të cilën do të martohet në 1842 1841 lufton me Uruguajin kundër Argjentinës roziste 1849 lufton për mbrojtjen e Republikës romane 1859 merr pjesë në Luftën e Dytë të Pavarësisë si general i ushtrisë piemonteze 1860 organizimi i famshëm i 1000 luftëtarëve 1862 synon çlirimin e Romës dhe niset nga Siçilia me 2.000 vullnetarë, por ndalet në Asrpmonte 1864 shkon në Londër ku pritet me triumf 1866 merr pjesë në Luftën e tretë të pavarësisë, duke komanduar një grup vullnetarësh që luftonin në Trentino Fiton në zgjedhjet politike 1867 merr pjesë në Gjenevë në Kongresin e Paqes 1870-71 merr pjesë në luftën franko-prusiane përkrah francezëve 1874 zgjidhet deputet i Mbretërisë 1879 themelon në Romë Lidhjen për Demokracinë 1882 vdiq në Caprera më 2qershor Pas një njeriu të madh qëndron një grua e madhe, frazë që përmendet shpesh me të drejtë apo jo, të cilën do ta zëvendësoja plotësisht me një kulturë e gjerë, kjo do të ishte thënia më e drejtë për shtetarët që nuk e lënë formimin e tyre dhe kulturën pasdore, por përpiqen me të gjitha mënyrat që këto dy karakteristika të jenë pjesë e jetës së tyre, vendimtare, dalluese dhe udhëheqëse. Jashtë këtyre kontureve nuk do të kishim një shtetar të denjë për të qënë pika referimi për të ardhmen e qytetarëve të vet. Por shumëkush këtë nevojë të domosdoshme do ta nënkuptonte si një mundësi për të krijuar një fond të madh me libra, me vepra figurative, me disqe muzike dhe këtu përfundonte detyra e tij. Nëse do të kufizohej vetëm me krijimin e një fondi të tillë, do të ishte vetëm një aparencë që do të ekspozohej në raftet e bukura, në pikturat e shumta në mure apo në impiantet e fuqishme audio. Do t’i ngjante një pasurie që do të qëndronte e paprekur dhe e heshtur si për të thënë sesa ikushtojmë rëndësi edhe kulturës. Por librat do të mbuloheshin nga pëluhuri dhe asgjë nuk do të përthithej, as vetë idetë dhe mesazhet që shkrimtarët e mëdhenj i fshehin në faqet e tyre. Të tjerë thonë shprehimisht se është vetëm një histori e sajuar, e zbukuruar dhe pa asnjë lidhje me realitetin, bile edhe duke u përpjekur të satirizojë vlerësimet ndërkombëtare. Cili njeri do të vlente më shumë, ai që nuk krijon asnjë vlerë për veten në rradhë të parë dhe për shoqërinë, apo ai që përmes fjalës krijon një thesar të çmuar etik, edukativ, gjuhësor, emotiv, stimulues, largpamës? Përgjigjen mund t’ia japë kushdo sipas rastit, por dihet se njerëzit vazhdojnë që të lexojnë dhe rilexojnë veprat që artistët krijuan në shekuj apo që edhe do të krijojnë. Ky është mësimi më i madh që shoqëria e transmeton në breza. Le ta kultivojmë edhe ne tek brezat që do vijnë, pavarësisht situatave tepër absurde që kalon sot vendi ynë. Por po i rikthehem Garibaldit, duke parë tek ai një shtetar të denjë jovetëm për kontributin e tij për atdheun drej progresit, por edhe tek mënyra sesa kujdes i kushtonte kulturës dhe kulturimit të vetvetes. Dëshmimtare është biblioteka e tij tepër e pasur që tashmë do të jetë pasuri e të gjithëve. Prej mëse gjysëm shekulli librat e Garibaldit, 1184 volume, romane, ese dhe përmbledhje, janë ruajtur në depot e vilës Fabbricotti, rezidencë neoklasike, sot biblioteka e qytetit të Livornos. Një thesar i vogël i harruar deri kur njëra prej vajzave të gjeneralit ia dhuroi qytetit. Klelia kishte mbërritur në Livorno në vitin 1888 me vëllain që ishte kadet në Akademinë detare dhe tek vila buzë detit solli “kulturën e të atit", librat më të bukur që ai i kishte zgjedhur me nënën dhe vëllezërit nga raftet e shtëpisë ku ende sot ekziston një koleksion tjetër. Është një bibliotekë e jashtëzakonshme ajo që del nga harresa e Livornos. Vetëm pak studiues kishin djeni për librat dhe që livornezët nuk i kishin parë ndonjëherë më parë. Biblioteka e Garibaldit do të bëhetekspozitë dhe nëse financimet nuk do të mungojnë, do të shndërrohet në bibliotekë autonome e vendosur në një anë të muzeut të qytetit, në një strukturë në zemër të lagjes me stilin e viteve ‘600 në Venecia. Librat e Garibaldit konsiderohen nga studiuesit si libra me vlerë të madhe, ndoshta edhe për faktin se shumë prej tyre janë vepra unikale origjinale. Do të ekspozohen në fillim më datën 16 mars gjatë festimeve me rastin e 150 vjetorit të Bashkimit të Italisë dhe do të botohet edhe një katalog me informacione të detajuara për volumet. Sipas ideatorëve të projektit është një bibliotekë heterogjene me volume fetare, historike dhe gjeografike, romane të famshëm, diturie dhe popullorë. Disa vepra janë dhurata nga admirueset, botime të posaçme, të pasuruara me stolisje të çmuara dhe dedikime në gjuhë të ndryshme. Të ecësh mes rafteve do të thotë edhe ta shohësh nga afër kulturën e Garibaldit. Ka vepra të plota të Shekspirit, Skotit, udhëtimi tek Kepi i Shpresës së mirë të kapitenit Kuk, ibotuar në Paris në vitin 1787, dy botime të Biblës në italisht dhe anglisht. Janë pjesë bibliotekës edhe historia e natyrës në shumë volume (botanikë, gjitarët, insektet) të shkruara nga përhapësi shkencëtar francez Louis Figuier që bënin pjesë në bibliotekën lundruese të gjeneralit, e vendosur në jahtin e vet, Princess Olga. Midis dedikimeve prej admiruesve është dhe një mesazh në gjuhën rumune. Nuk ka asnjë libër për masonerinë për të cilën ishte mësuesi kryesor i saj. Në sajë të shenjave, kërkimeve në shënime, shënimet e tij dhe tregues të tjerë në faqe, studiuesit po përpiqen të kuptojnë se cilat libra Heroi i dy botëve lexoi dhe asimiloi në kulturën e vet. Pas Bashkimit të Italisë një prej maksimave kombëtare që ende sot ruan një vlerë të padiskutueshme thotë : e bëmë Italinë, tani duhet të bëjmë italianët që nëse do ta transkiptojmë do të thoshim, formimi i njeriut është kushti kryesor që një shoqëri të ecë para.

2011-03-03